[ Pobierz całość w formacie PDF ]
NICCOLO MACHIAVELLIIIO ksi黌twach dziedzicznychKSI･ｯﾊ (IL PRINCIPE)Mikoｳaj Machiavelli Wawrzyowi Wspaniaｳemu Synowi Piotra de'MediciCi, ktzy pragnｹ pozyska・ｳask・ksi鹹ia, stajｹ najcz龕ciej przed Nim z tym, co majｹ najbardziej w徨swoich rzeczy drogiego i co Mu, jak widzｹ, najwi麑szｹ sprawi przyjemno懈. Przeto cz黌tokro・ofiarowuje si・im konie, bro・ zｳotogｳ, drogie kamienie i podobne kosztowno彡i, godne Ich wielko彡i.Ot i ja, pragnｹc zｳoｿy・jakie・忤iadectwo swej czoｳobitno彡i wzgl鹽em Waszej Wysoko彡i, nieznalazｳem po徨 swego mienia droｿszej mi i cenniejszej rzeczy niｿ znajomo懈 czyn wielkich m・,nabytｹ dｳugim do忤iadczeniem w sprawach nowoｿytnych i ciｹgｳym rozczytywaniem si・w staroｿytnych;t・znajomo懈, bardzo sumiennie i dｳugo przemy徑awszy i rozwaｿywszy, zawarｳem obecnie w tym dzieｳku,kte posyｳam Waszej Wysoko彡i. A chociaｿ wiem, ｿe nie jest ono Jej godnym, jednak mam niezｳomnｹufno懈, ｿe przez ｳaskawo懈 Waszｹ zostanie przyj黎e, zwaｿywszy, ｿe nie mogｳem uczyni・lepszego daru,jak da・Jego Wysoko彡i moｿno懈 zrozumienia w krkim czasie tego wszystkiego, co ja poznaｳem iczego nauczyｳem si・w tylu latach, a z takim trudem i niebezpieczetwami.Tego dzieｳa nie ubraｳem i nie zapeｳniｳem gnymi wyraｿeniami ani szumnymi i kwiecistymi sｳowami, aniｿadnｹ innｹ pon黎ｹ lub ozdobｹ zewn黎rznｹ, jakimi pisarze zwyczajnie zdobiｹ swe utwory, bo chciaｳem, byniczym zgoｳa nie byｳo upi麑szone i by wyｳｹcznie prawdziwo懈 tre彡i, tudzieｿ waga przedmiotu czyniｳy jemiｳym.A niechaj nie b鹽zie poczytane mi za zarozumiaｳo懈, ｿe czｳowiek niskiego i podｳego stanu o徇iela si・omawia・i regulowa・post麪owanie ksiｹｿｹt, albowiem jak ci, ktzy rysujｹ kraje, umieszczajｹ si・niskona rninie, gdy chcｹ przypatrzy・si・naturze g i miejsc wyniosｳych, a stajｹ wysoko na gze, gdy chcｹprzypatrzy・si・naturze miejsc niskich, podobnie trzeba by・ksi鹹iem, by dobrze pozna・natur・lud, atrzeba naleｿe・do ludu, by dobrze pozna・natur・ksiｹｿｹt.Przyjmij przeto Wasza Wysoko懈 ten skromny dar z tym sercem, z jakim go posyｳam; jeｿeli WaszaWysoko懈 t・ksiｹｿk・przeczyta i starannie rozwaｿy, pozna, ｿe gｳnym moim tam zawartympragnieniem, jest, by・Wasza Wysoko懈 osiｹgnｹｳ t・wielko懈, jakｹ zapowiadajｹ los i inne Jego zalety.A jeｿeli Wasza Wysoko懈 ze szczytu swej wielko彡i zwri niekiedy oczy na niziny, spostrzeｿe, jakniezasｳuｿenie znosz・ci・kie i nieustanne prze徑adowanie losu.IJakie sｹ rodzaje ksi黌tw i w jaki spos si・je pozyskujeWszelkie patwa, wszelkie rzｹdy, kte miaｳy lub majｹ wｳadz・nad lud殞i, bywajｹ republikami alboksi黌twami. Ksi黌twa sｹ dziedziczne, jeｿeli r ksi鹹ia sprawuje rzｹdy przez czas dｳuｿszy, albo nowe. Teostatnie sｹ albo zupeｳnie nowe, jak Mediolan za Francesca Sforzy, albo sｹ wｳｹczone jako czｳon dodziedzicznego patwa tego ksi鹹ia, kty je zdobywa, jak krestwo Neapolu pod wｳadzｹ kraHiszpanii. Zyskane w ten spos kraje nawykｳy do ｿycia pod wｳadzｹ ksi鹹ia lub do wolno彡i, a pozyskujesi・je obcym lub wｳasnym or・em, przez szcz龕cie lub osobistｹ dzielno懈.Nie b鹽・wdawaｳ si・w rozpraw・o republikach, gdyｿ gdzie indziej omiｳem je obszernie. Zajm・si・wyｳｹcznie ksi黌twami i przejd・powyｿsze ich rodzaje, rozwaｿajｹc, w jaki spos mogｹ owe ksi黌twarzｹdzi・si・i utrzymywa・ Powiem wi鹹, ｿe istniejｹ znacznie mniejsze trudno彡i w utrzymaniu patw dziedzicznych, przywykｳych do krwi swoich ksiｹｿｹt, niｿ nowych; wystarczy tam bowiem nie narusza・zasad przodk, dostosowujｹc si・przy tym do okoliczno彡i; ow jeｿeli nawet ksiｹｿ・jest czｳowiekiem opospolitej zr鹹zno彡i, utrzyma si・zawsze w swym patwie, chyba ｿe pozbawiｳa go wｳadzy jaka・nadzwyczajna i przemoｿna siｳa; a raz pozbawiony, odzyska jｹ na powr przy pierwszej lepszej kl黌ce,jaka spadnie na zdobywc・ Mamy na przykｳad w Italii ksi鹹ia Ferrary, kty oparｳ si・atakom Wenecjanw 1484 r., i papieｿa Juliusza w 1510 tylko dzi麑i temu, ｿe od dawna siedziaｳ w swoim patwie.Poniewaｿ urodzony ksiｹｿ・mniej ma powod i mniej jest zmuszony do wyrzｹdzania drugim krzywdy,stｹd wi鹹 pochodzi, ｿe bywa wi鹹ej kochany; jest rzeczｹ naturalnｹ, ｿe jest dobrze widziany u swoich,jeｿeli nadzwyczajne jego wady nie czyniｹ go nienawistnym i jeｿeli pami・ i przyczyny przewrotzatarｳy si・wskutek starodawno彡i i ciｹgｳo彡i rzｹd; kaｿdy bowiem przewr tworzy pod彡ielisko dlaprzewrotu nast麪nego.IIIO ksi黌twach mieszanychNatomiast w ksi黌twach nowych istniejｹ trudno彡i. Po pierwsze, jeｿeli nie jest ono zupeｳnie nowe, leczstanowi jak gdyby czｳon dziedzicznego patwa, razem z ktym moｿe by・nazwane mieszanym -przewroty w nim rodzｹ si・przede wszystkim z tej naturalnej przyczyny, kta istnieje w kaｿdym nowymksi黌twie. Ludzie bowiem ch黎nie zmieniajｹ pana w tej nadziei, ｿe poprawiｹ sw los, i ta wiara daje imprzeciwko panujｹcemu bro・w r麑・- w czym zawodzｹ si・ przekonawszy si・przez do忤iadczenie, ｿetylko pogorszyli swe poｳoｿenie. To za・wypｳywa z innej konieczno彡i, naturalnej i pospolitej, ktapowoduje, ｿe ksiｹｿ・nowy musi zawsze krzywdzi・swych nowych poddanych, czy to przez swych ludzizbrojnych, czy to przez inne niezliczone zniewagi, kte pociｹga za sobｹ nowy nabytek. W ten sposznajdziesz po徨 swych nieprzyjaci tych wszystkich, ktych skrzywdziｳe・przez obj鹹ie wｳadzy, a niezdoｳasz w przyja殤i utrzyma・tych, ktzy ci・wynie徑i, poniewaｿ nie potrafisz zadowoli・ich w sposodpowiadajｹcy ich nadziejom, a majｹc wzgl鹽em nich zobowiｹzania, nie moｿesz przeciwko nim uｿywa・ostrych 徨odk; kaｿdy bowiem, chociaｿby bardzo silny pod wzgl鹽em wojskowym, potrzebujeprzychylno彡i mieszka kraju, aby wej懈 w jego posiadanie. Z tych powod Ludwik XII, krfrancuski, jak szybko zdobyｳ Mediolan, tak szybko go straciｳ, i do odebrania mu go wystarczyｳypierwszym razem siｳy wｳasne ksi鹹ia Lodovica, poniewaｿ ludno懈, kta tamtemu otworzyｳa bramy, niemogｳa znie懈 udr鹹ze・ze strony nowego pana, gdy si・widziaｳa zawiedziona w swej opinii i w swychoczekiwanych w przyszｳo彡i korzy彡iach. Co prawda, gdy si・potem odzyska kraje zrebeliowane, wtedytraci si・je po raz drugi, bo wｳadca, korzystajｹc z powstania, mniej przebiera w 徨odkach, aby umocni・si・przez karanie winnych, 徑edzenie podejrzanych i w oge zabezpieczanie stron sｳabych. Ot, aby Francjastraciｳa Mediolan, wystarczyｳ pierwszym razem ruch wszcz黎y na granicy przez jednego ksi鹹iaLodovico; aby za・straci・go po raz drugi, potrzeba byｳo, by wszyscy zwrili si・przeciwko niej i aby jejwojska zostaｳy zniszczone i wyp鹽zone z Italii, co pochodzi z przyczyn powyｿej wymienionych;niemniej tak pierwszym, jak drugim razem odebrano jej Mediolan. Omiono juｿ ogne przyczynypierwszej utraty, pozostaje obecnie zajｹ・si・przyczynami drugiej i zobaczy・ jakie miaｳ 徨odki krfrancuski, a jakimi mｳby posｳuｿy・si・kto・ b鹽ｹcy w jego poｳoｿeniu, aby lepiej niｿ on utrzyma・si・przy nabytku. Ot powiem, ｿe patwa, kte ksiｹｿ・po nabyciu przyｳｹcza do swego dawnego patwa,albo leｿｹ w tym samym co ono kraju i majｹ ten sam j黝yk, albo nie. W pierwszym wypadku jest ｳatwoutrzyma・je, zwｳaszcza jeｿeli nie sｹ przyzwyczajone do wolno彡i, i aby jepewnie posiada・wystarczy wytraci・r panujｹcego tam ksi鹹ia; zresztｹ ludzie zachowajｹ si・spokojnie,gdy si・zachowa dawne warunki ｿycia i gdy nie ma rnicy zwyczaj. Tak staｳo si・z Burgundiｹ,Bretaniｹ, Gaskoniｹ i Normandiｹ, kte od dawna sｹ zｳｹczone z Francjｹ, i chociaｿ rniｹ si・od niej niecoco do j黝yka, niemniej jednak zwyczaje majｹ podobne i znoszｹ si・wzajemnie ｳatwo. Kto wi鹹 takiepatwo nabywa, ten musi, chcｹc je zatrzyma・ mie・dwie rzeczy na oku; jednｹ, aby krew dawnegoksi鹹ia wygasｳa, drugｹ, aby nie zmienia・krajowych praw ani powi麑sza・podatk; w ten spos wbardzo krkim czasie zleje si・ono z dawnym ksi黌twem w jedno ciaｳo.Atoli gdy nabywa si・patwo w prowincji odmiennej co do j黝yka, zwyczaj i urzｹdze・ to tu natrafiasi・na trudno彡i i trzeba wiele szcz龕cia i wiele zr鹹zno彡i, aby si・przy nim utrzyma・ A jednym znajlepszych i najskuteczniejszych 徨odk byｳoby, aby zdobywca zamieszkaｳ tam osobi彡ie, przez coposiadanie tego kraju stanie si・najpewniejszym i najtrwalszym. Tak zrobiｳ w Grecji Turek, ktypomimo wszystkich innych 徨odk, stosowanych przez niego dla utrzymania tego patwa, nie byｳby osiｹgnｹｳ celu, gdyby si・tam nie osiedliｳ. Bowiem, gdy si・jest na miejscu, widzi si・nieporzｹdki wzarodku i od razu moｿna im zapobiec; nie mieszkajｹc za・na miejscu, poznaje si・je, gdy sｹ juｿ gro殤e inie ma 徨odka zaradczego.Nadto prowincja nie cierpi wtedy zdzierstw twoich urz鹽nik, bo poddani mogｹ krkｹ drogｹ odwoｳa・si・do ksi鹹ia, toteｿ majｹ wi鹹ej powod, by go kocha・ gdy chcｹ by・dobrymi, a ba・si・ gdy nimi by・nie chcｹ. Ci wi鹹 sｹsiedzi, ktzy mieliby ochot・uderzy・na takie patwo, dobrze si・wprz namy徑ｹ,tak ｿe mieszkajｹcy tam ksiｹｿ・moｿe je straci・chyba tylko z najwi麑szｹ trudno彡iｹ.Innym jeszcze lepszym 徨odkiem jest zakｳadanie w jednej lub dwu miejscowo彡iach kolonii, kte byｳybydla tego patwa jak gdyby kajdanami, gdyｿ albo to trzeba koniecznie uczyni・ albo utrzymywa・tamsporo wojska. Kolonie duｿo nie kosztujｹ ksi鹹ia, kty osadza je i utrzymuje, nie ｳoｿｹc na nie nic lubniewiele; nadto krzywdzi tylko nieznacznｹ cz龕・ludno彡i, a mianowicie tylko tych, ktym odbiera pola idomy, aby je da・nowym mieszkaom, zresztｹ skrzywdzeni, ｿyjｹc w rozproszeniu i ubtwie, nie mogｹnigdy wyrzｹdzi・mu szkody; wszyscy za・inni ｳatwo uspokajajｹ si・ bo z jednej strony krzywda ich niedotyka, a z drugiej obawiajｹ si・ aby nie popeｳni・bｳ鹽u i aby ich nie spotkaｳo to, co tych, ktzy zostaliwywｳaszczeni. Zaznaczam wi鹹 w konkluzji, ｿe takie kolonie nie kosztujｹ nic, sｹ wierniejsze, krzywdzｹmniej, a krzywdzeni, jako ubodzy i rozproszeni, nie mogｹ szkodzi・ jak si・rzekｳo wyｿej. Naleｿy bowiempami黎a・ ｿe ludzi trzeba albo potraktowa・ｳagodnie albo wygubi・ gdyｿ mszczｹ si・za bｳahe krzywdy, zaci・kie za・nie mogｹ. Przeto gdy si・krzywdzi czｳowieka, naleｿy czyni・to w ten spos, ab... [ Pobierz całość w formacie PDF ]