[ Pobierz całość w formacie PDF ]
CHODERLOS DE LACLOS NIEBEZPIECZNE ZWI�ZKIPrze�o�y� i wst�pem opatrzy� Tadeusz �ele�ski ( Boy)OD T�UMACZAPiotr Ambro�y Franciszek Choderlos de Laclos urodzi� si� w Amenis, w r. 1741, z rodzinymieszcza�skiej. Jako m�ody ch�opiec okazywa� zami�owania literackie, dziedzicznew tym domu. Jednak�e w XVIII w. literatura nie stanowi�a jeszcze zawodu, zatem m�odyLaclos, po odbyciu studi�w, zostaje w dwudziestym roku �ycia oficerem artylerii.�atwo�� pi�ra i zr�czno�� w sk�adaniu madryga��w uczyni�y go po��danym go�ciemparyskich salon�w; w nich te� zapewne gromadzi zawczasu materia�y do przysz�ego arcydzie�a.W r. 1774 zwraca na siebie uwag� zgrabn� sztuczka List do Ma�gosi; w trzy lata p�niejpisze oper� komiczn�, jednak bez szczeg�lnego powodzenia. W r. 1778, wys�any na prowincj�jako oficer in�ynierii, buduje fort na wyspie Aix; tam te�, mo�e aby rozproszy� nud�zapad�ego k�ta i orze�wi� my�l wspomnieniem b�yszcz�cego paryskiego �wiata, piszeNiebezpieczne zwi�zki.Dzie�o ukaza�o si� w r. 1782 i zyska�o niebywa�e powodzenie. By�a to jedyna ksi��ka,jak� Laclos napisa�. P�niej - je�li u�ywa pi�ra - to jedynie na broszury i artyku�ypolityczne. Powiew nadci�gaj�cej rewolucji nie sprzyja snad� p�odom czystego artyzmu.Mo�e zrazi�a Laclosa i pieczo�owito�� policji, kt�ra umie�ci�a jego ksi��k� na indeksiei skaza�a j� na zniszczenie jako " rozwi�z�� i nieobyczajna " .W r. 1789 Laclos, na polecenie pani de Genlis, otrzymuje miejsce sekretarza ksi�ciaOrleanu. Niebawem staje si� praw� r�k� ksi�cia, dusz� jego polityki; fama, niezawsze zreszt� sprawdzona, przypisuje autorowi Niebezpiecznych zwi�zk�w autorstwowielu intryg przeciw prawej dynastii, jakie knu� kokietuj�cy z ludem, ambitny Filip�galit�. R�wnocze�nie ze swoim panem Laclos wst�puje do klubu jakobin�w. Przewodniczyklubowi w dniu uchwalenia detronizacji Ludwika XVI. W r. 1791 redaguje " Journaldes Amis de la Constitution " . Po og�oszeniu Republiki wraca do armii jako genera�brygady; w r. 1793 dostaje si� w Pary�u do wi�zienia; ratuje go protekcja Robespierre' a, kt�remu podobno Laclos uk�ada� jego mowy. Niebawem znajduje si� po raz wt�ryw wi�zieniu, z kt�rego dopiero 9 Thermidora wyzwala go ostatecznie. Przydzielonydo korpusu genera�a Moreau, udaje si� do W�och , gdzie umiera w Tarencie w r. 1803,na stanowisku generalnego inspektora artylerii.Jedyna ksi��ka, jak� Laclos zostawi�, zapisana jest w rz�dzie trwa�ych bogactw literaturyfrancuskiej. Jest ona podw�jnie ciekawa: raz jako niepor�wnany wyraz doby, w kt�rejpowsta�a i kt�r� maluje, po wt�re jako arcydzie�o psychologii, ma�o r�wnych sobiemaj�ce. Ca�� ksi��k� wype�niaj� jedynie sprawy mi�o�ci, tak jak wype�nia�y one �ycie" towarzystwa " owej epoki, kt�rej " kto nie zna�, ten nie wie, co to s�odycz �ycia" , jak wzdycha p�niej jeden z jej niedobitk�w. Najrasowsza szlachta francuska,zamkni�ta od czas�w Ludwika XIV w z�otej klatce dworu i skazana na przymusow� bezczynno��,odsuni�ta stopniowo od polityki, od administracji, nie znajduje naturalnych upust�wdla swych si� �yciowych. Bujna m�odzie�, niezbyt garn�ca si� do s�u�by wojskowej,wymagaj�cej w nowo�ytnym swym przeobra�eniu za wiele karno�ci, daj�cej zbyt wieleutrudze�, a za ma�o zaszczyt�w, zu�ywa temperamenty w �owach i tych innych �owach,w kt�rych rol� osaczonej zwierzyny gra kobieta. Przygody mi�osne - oto godne szrankidla najszlachetniejszych przymiot�w, oto pole popisu dla odwagi, zr�czno�ci, ��dzys�awy. Ilu� wielkich dyplomat�w, ilu� bezimiennych wielkich polityk�w, zr�czniejszychni� Dubois, przenikliwszych ni� Bernis, w�r�d tej gromadki ludzi, kt�rzy uwiedzeniekobiety czyni� jedynym celem swoich my�li, wielk� spraw� �ycia! Ile studi�w, wytrwa�o�ci,umiej�tno�ci, namys�u! Ile kombinacji romantopisarza i strategika! . . . " 1 podczasgdy cz�� tej Francji XVIII w. filozofuje, zajmuje si� zagadnieniami ekonomii, polityki,nauki, dla drugiej cz�ci mi�o�� staje si� tre�ci� �ycia, rozm�w, literatury, ulubion�zabaw� towarzysk�, przedmiotem ambicji - wszystkim.. 1 E. i J. de Gencourt, La Femme au XVIII si�cle . ( Przyp. T�um. )5 Oczywi�cie b�stwo to, ob�askawione w ten spos�b i sprowadzone ze �wi�tyni do buduaru,samo te� nie mog�o si� uchroni� od pewnych przeobra�e�. Cech� mi�o�ci w XVIII w.( zanim przenikn� wp�ywy Russa) jest odarcie jej ze wszystkich zas�on. Ani �ladutu z owego ub�stwienia, jakim by�a otoczona w wieku Ludwika XIV; ani �ladu z owegoj�zyka pe�nego czci i kultu dla kobiety, os�aniaj�cego swymi religijnymi niemal formu�kamica�� materialn� stron� mi�o�ci. To wszystko odpada; mi�o�� staje si� synonimempo��dania, przelotnej sk�onno�ci, " wymian� dw�ch kaprys�w i zetkni�ciem dw�chnask�rk�w " , wedle dosadnego okre�lenia Chamforta. Zmienia si� zw�aszcza stylmi�o�ci. W XVII w. najbardziej p�ocha Celimena czuje si� w obowi�zku pokrywa� przelotnefantazje swej nienasyconej zalotno�ci frazeologi� wielkich uczu�; w XVIII w. , przeciwnie,nawet prawdziwe uczucie ukrywa si� wstydliwie pod mask� oboj�tno�ci i cynizmu. Je�eliprzywdziewa jeszcze niekiedy szaty trubadura, czyni to jedynie chyba przez rozpust�umys�ow�, aby - jak Valmont w stosunku do pani de Tourvel - szuka� w tej zabawie�wie�ych podniet dla wysch�ego serca. Syntez� epoki staje si� g�o�ne zdanie Buffona:" Jedyn� rzecz� co� wart� w mi�o�ci jest jej strona fizyczna " ; ca�y balast uczuciowyodpada, zazdro�� nawet wychodzi z mody, os�dzona jako �mieszny i niecywilizowanyprze�ytek. Kobieta, rada nierada, dostraja si� do nowego stylu. Dawna bogini, kt�ra,jak s�ynna Julia d ' Angennes, kr�lowa pa�acu Rambouillet, czterna�cie lat kaza�awzdycha� do siebie, nim uwie�czy�a wytrwa�e s�u�by, dzi� godzi si� na znaczne skr�cenieczasu obowi�zuj�cych zalot�w. Wedle powszechnie g�oszonego mniemania, " wystarczykobiecie trzy razy powiedzie�, �e jest �adna, aby za pierwszym razem podzi�kowa�a,uwierzy�a za drugim, a wynagrodzi�a za trzecim " . Przypu�ciwszy nawet, �e kobieta- szczeg�lnie trudna lub pocz�tkuj�ca jeszcze w turniejach mi�osnych - opiera si�d�u�ej, ni� jest w zwyczaju, w�wczas zaloty trwaj� dwa tygodnie, miesi�c wreszcie,a� nadchodzi chwila, w kt�rej dama ukazuje si� ze swym wielbicielem w lo�y Operyi w ten spos�b - wedle zwyczaju, ceremonii prawie, u�wi�conej przez �wiatowe panieXVIII w. - przedstawia niejako oficjalnie towarzystwu uwie�czonego kochanka.W turniejach tych kobieta przechodzi nieraz i do czynnej roli. W pustk� uczuciowego�ycia wciska si� przede wszystkim pr�no��. Pozycja towarzyska kobiety zale�y niemalod tego, aby przyku� do siebie, bodaj przelotnie, m�czyzn� b�d�cego w danej chwilina �wieczniku. M�czyzna " w modzie " - oto magiczne s�owo bardziej zwyci�skieni� m�odo��, ni� uroda. Taki m�czyzna mo�e po kobietach depta�, pomiata� nimi,urok jego b�dzie si� wzmaga� jedynie. Co rano, budz�c si�, zastanie przy ��ku pakietlist�w mi�osnych, kt�re - jak ksi��� Richelieu - rzuci niedbale do skrzynki z napisem:" Listy, kt�rych nie mia�em czasu przeczyta� " . Po �mierci tego nestora z�otejm�odzie�y znaleziono pi�� nie rozpiecz�towanych list�w, b�agaj�cych w imieniu pi�ciuwielkich dam o jedn� godzin� jego nocy.O wzgl�dach dla kobiet nie ma w tym wieku " galanterii " mowy, jak r�wnie� nie mamowy o dyskrecji. �yciem swoim, ka�dym jego dniem tworzy� anegdot�, kt�ra mog�abysi� sta� uciech� i zabaw� salon�w - oto marzenie wszystkich tych petitma�tre '�w ; oto czym mierzy si� ich warto�� i uznanie w �wiecie, oto szczeble, po kt�rychwst�puje si� na tron m�czyzny " w modzie " , bohatera dnia. Przygoda Prevana i jegotrzech " nieroz��cznych " ( List LXXIX) - tak typowa dla XVIII w. przez sw� czysto��linii i symetri� - to jeden z wzor�w tego, jak by�my dzi� powiedzieli, s p o rt u. Miejsce sentymentalnej gwary zajmuje u m�czyzn zuchwalstwo, impertynencja,smaganie szyderstwem najtkliwszych potrzeb serca. Posi��� kobiet� ani jednym czulszyms�owem nie buduj�c pomostu do usprawiedliwienia jej s�abo�ci; wi�cej nawet, stawiaj�cjej przed oczy wspomnienie cz�owieka, kt�rego kocha i zdradza - oto znamienny rysintelektualnej rozpusty wyzi�b�ych don Juan�w. Do wysoko�ci dogmatu podniesionajest zasada, aby nie zrywa� z kobiet�, p�ki si� nie posiada w r�ku �rodk�w zgubieniajej.Nie wszystkim z owych salonowych zdobywc�w danym by� w snuciu przyg�d dar tw�rczejoryginalno�ci. I moda mia�a tu swoje s�owo. A s�owo to brzmia�o czasem paradoksem6 wcale interesuj�cym: przyk�adem teoria - stworzona na poparcie praktyki przez wsp�czesne-go salonowego filozofa - i� najwy�szy dow�d wzgl�d�w i delikatno�ci daje kobiecieten, kto j� bierze gwa�tem; w przeciwie�stwie bowiem do nie�mia�ego i wyczekuj�cegokochanka " szanuje jej wstydliwo�� i skrupu�y i bior�c ca�� win� na siebie, oszcz�dzajej d�ugiej m�czarni stopniowych ust�pstw oraz bolesnego poczucia, i� uchybia samejsobie " . 2Kobiety, o ile czuj� si� na si�ach, nie zostaj� w tyle za m�czyznami. S�absze staj�si� ich �upem, silniejsze zawczasu ucz� si� rozpoznawa� " w dzisiejszym kochankujutrzejszego wroga " i wypracowuj� ca�� sztuk�, jak z pierwszego wyssa� wszystkies�odycze, nie wydaj�c si� drugiemu w r�ce. Znamienna pod tym wzgl�dem jest przygodapani de Merteuil z Pr�vanem ( List LXXXV) i jej autobiografia ( List LXXXI) , dokt�rej, wedle zdania wsp�czesnych, autor a� nazbyt wiele mia� doko�a siebie wzor�w.W rozpu�cie umys�owej, w bezwzgl�dnym z�o�liwym okrucie�stwie kobieta w pewnym swoimtypie przechodzi niemal m�czyzn�. Przejmuje od niego udogodnienia �yciowe: " Dlahodowania swoich przyjemno�ci staraj� si� mie� ustronne domki, zupe�nie na wz�r sekretnychdomk�w �wczesnych modnisi�w. Gniazdko takie kobieta sama tajemnie nabywa i urz�dza;od�wierny jest z jej ramienia i wyboru, aby wszystko by�o na jej us�ugi i nic niekr�powa�o jej swobody, gdy zechce oszuka� bodaj swego kochanka. " 3Oczywi�cie przy tej �atwo�ci obcowania p�ci, przy tym nadu�yciu mi�osn... [ Pobierz całość w formacie PDF ]