[ Pobierz całość w formacie PDF ]
JAROSLAV HA�EKNIEZNANE PRZYGODY DOBREGO WOJAKA SZWEJKA I INNE OPOWIADANIAWYBRA�, PRZE�O�Y� I WST�PEM OPATRZY� WITOLD NAWROCKIJAROSLAV HA�EK: GLOSY DO GENEALOGII J�ZEFA SZWEJKA, SZEWCA Z WINOHRAD�W I DOBREGO �O�NIERZA CK ARMII AUSTRIACKIEJ1Zdegradowany jednoroczny ochotnik Jaroslav Ha�ek, kiedy przyby� do 11 kompanii marszowej 91 pu�ku budziejowickiego, dla pi�knej zielonej barwy nazywanego �papuzim�, aby w Czeskich Budziejowicach oraz w Brucku nad Litaw� przej�� wraz z innymi �zuwachsami� dobranymi z areszt�w i batalion�w karnych gruntown� reedukacj� militarn� po�r�d do�wiadczonych i zdyscyplinowanych �o�nierzy oraz oficer�w austriackich, mia� za sob� bogat� anarchiczn� przesz�o�� literata i dziennikarza i wlok�a si� za nim czarna legenda niepoprawnego cygana, strace�czego alkoholika i nieobliczalnego awanturnika.Do Czeskich Budziejowic kandydat na chor��ego przyjecha� nie z w�asnej woli, cho� w oficjalnej wojskowej nomenklaturze nazywa� si� �jednorocznym ochotnikiem�. �Jednoroczny ochotnik� by� po prostu rekrutem z cenzusem, uprzywilejowanym kandydatem na cz�onka korpusu oficerskiego, kt�ry mia� przej�� odpowiednie wyszkolenie wojskowe w rocznej szkole oficerskiej. Przyby� tu z fataln� opini�, kt�ra sytuowa�a go w spos�b szczeg�lny w niewielkiej zbiorowo�ci m�odych ludzi, z kt�rych tylko cz�� mia�a ochot� walczy� � jak to si� �piewa w starej czeskiej piosence �o�nierskiej � �za pana cesarza i jego rodzin�, a inni po prostu pili i bawili si�, gotowi zawsze powi�kszy� grup� obibok�w i symulant�w, jak p�niej szeregi czeskich dezerter�w, kt�rzy w 1915 roku zacz�li masowo przechodzi� na rosyjsk� stron�. Austriacki oficer z praskiej komendy uzupe�nie�, kt�ry na Wyspie Strzeleckiej kierowa� do wojska oty�ego i prowokuj�co si� zachowuj�cego literata � na pytanie, kim jest z zawodu w cywilu, odpowiedzia� bezczelnie: �Tauglich ohne Gebrechen� � �Zdolny bez u�omno�ci� � poleci� go uwadze w�adz wojskowych, wystawiaj�c nast�puj�c� charakterystk�: �Haschek Jaroslaus, nach seiner Angabe Schriftleitersetzer. Ein Schwindler und Betriiger�.Trzeba od razu powiedzie�, i� w rzeczy samej Jaroslav Ha�ek, kt�ry wed�ug w�asnego o�wiadczenia wyst�pi� przed komisj� poborow� jako �redaktor i drukarz�, stara� si� r�wnie� zas�u�y� na miano �kr�tacza i oszusta�. Jego teczka personalna w komendzie policji praskiej od lat puch�a od doniesie� o jego r�nych �ajdactwach i przewinieniach. To po nocy strzela� z dzieci�cego pistoletu, to inicjowa� w stanie nietrze�wym za bia�ego dnia �wyst�py uliczne�, to zapala� uliczne latarnie i dowodzi�, �e �najciemniej jest zwykle pod latarni��, to niszczy� kosze ochronne drzew na ulicach, to zamierza� skaka� do We�tawy. Ale w sprawy wojskowe wmiesza� si� dopiero jesieni� 1914 roku, kiedy to w zenicie nacjonalistycznego podniecenia i nienawi�ci do Rosjan, wywo�a� incydent opisany przez praskiego komisarza policji, pana Slavi�ka: �Podczas kontroli meldunk�w w�a�ciwych dla cudzoziemc�w stwierdzono, �e w hotelu �U Val�u� mieszka Jaroslav Ha�ek wed�ug informacji urodzony w Kijowie i zamieszka�y w Moskwie. Na urz�dowy rozkaz zameldowany na wspomnianej karcie by� przyprowadzony i stwierdzono, i� jest nim znany pisarz i dziennikarz, Jaroslav Ha�ek, kt�ry podczas przes�uchania o�wiadczy�, i� chcia� si� przekona�, czy kontrola policyjna ewidencji cudzoziemc�w jest w okresie wojny nale�ycie prowadzona i dlatego zapisa� na wspomnianej karcie fa�szywe daty�. Nie s�dzi� w�wczas, i� Kij�w i Moskwa stan� si� wa�nymi etapami w jego �yciowej i wojennej w�dr�wce. Tak jak we wrze�niu 1911 roku nie s�dzi�, i� w z�owrogi spos�b rzeczywisto�� potwierdzi jego przypuszczenie, �e zbli�a si� katastrofa: ��chyba b�dzie wojna i wielu ludzi polegnie w s�u�bach r�nych pa�stw�.Pobyt w szkole jednorocznych ochotnik�w w Czeskich Budziejowicach by� jednym ci�giem awantur, pija�stw, oszustw, �art�w i ryzykownych demonstracji. Jaroslav Ha�ek skupi� wok� siebie doborow� kompani� wydmikufl�w i �artownisi�w, z kt�rymi przepija� honoraria uzyskane za publikowane w prasie humoreski. Zrazu wyzywaj�co pilny adept wojennego rzemios�a, coraz cz�ciej podpada zwierzchnikom. Kiedy kapitan Adami�ka, �yczliwy mu dow�dca kompanii, poprosi� Haska, aby ozdobi� jakim� patriotycznym napisem �cian� w sali wyk�adowej, stworzy� dzie�ko nast�puj�cej tre�ci:Zum Befehl auf der WandGott strafe Engeland!Her Gott ist mobilisiertund mit seinem Namemit England ist Amen!Wybuch�a afera i sprawa mobilizacji Pana Boga, nawet w celu ukarania kupieckiego, kramarskiego Albionu, sta�a si� jednak przedmiotem dochodzenia s�u�bowego i dobrze si� sta�o, �e autor �patriotycznego� wierszyka nie stan�� przed s�dem oskar�ony o obraz� religii. Symulant i birbant straci� wreszcie naszywki �jednorocznego ochotnika�, oskar�ony o obraz� oficera przesiedzia� w areszcie i podobno w wagonie aresztanckim skierowany zosta� do obozu wojskowego w Brucku nad Litaw�, gdzie wraz z 11 kompani� mia� si� przygotowywa� do wymarszu na front.Jaroslav Ha�ek nie chcia� walczy� za cesarza i austriack� ojczyzn�. Zbyt d�ugo zajmowa� si� � jak �piewano w anarchistycznej piosence � �waleniem a� mi�o w Austri� spr�chnia���, ob�miewaniem biurokratyzmu i udowadnianiem jej zb�dno�ci, aby teraz nadstawia� g�ow� za �starego Prochazk�, jak potocznie i prze�miewnie nazywa�a cesarza czeska ulica, czyni�c go bohaterem licznych dowcip�w wy�miewaj�cych g�upot� i ograniczono�� umys�ow� Franciszka J�zefa I, dziedziczne zreszt� � obok padaczki i szale�stwa � dynastyczne dobra Habsburg�w.Jaroslav Ha�ek by� zaprzysi�onym przeciwnikiem monarchii austriackiej i zdecydowanym s�owianofilem, licz�cym w skryto�ci ducha na Rosj� i na jej surow� rozpraw� wojenn� ze znienawidzon� Austri�; w cicho�ci ducha, bo s�owianofilstwo by�o w tym okresie uwa�ane za ci�kie przest�pstwo, za zdrad� stanu. Czesi, z kt�rymi Ha�ek s�u�y� w 91 pu�ku budziejowickim � podobnie jak on � wyr�niali si� szczeg�ln� postaw� biernej aktywno�ci, polegaj�cej na destrukcji i sabotowaniu dyscypliny wojskowej. Ani chcieli bra� udzia� w wojnie, ani ��czyli przymus wojowania z w�asnym interesem narodowym. Na og� nastawieni byli prorosyjsko, s�dzili tradycyjnie, i� nadziej� na odrodzenie niezale�nego pa�stwa nale�y wi�za� ze zwyci�stwem Rosji nad Austro�W�grami i cesarstwem niemieckim. Tak przynajmniej formu�owa�a swe rachuby bardziej radykalna cz�� czeskiego spo�ecze�stwa, odnosz�c si� do wojny w kontek�cie dzia�a� politycznych maj�cych na celu restytucj� pa�stwa Czech�w i S�owak�w, kt�re mia�o powsta� pod ber�em dynastii Romanowych, a po upadku caratu pod opiek� pa�stw zachodnich. Dzia�ania te prowadzili na emigracji Toma� G. Masaryk oraz Edvard Bene�, wykorzystuj�c informacje p�yn�ce od tajnych ugrupowa� czeskich dzia�aj�cych w kraju.Jednocze�nie � co wywo�ywa�o gniew i oburzenie radyka��w � politycy czescy dzia�aj�cy w kraju forsowali program lojalno�ci wobec cesarstwa, domagaj�c si� jednak�e spe�nienia dawnych ��da� pa�stwowego wyodr�bnienia ziem czeskich. Nie pragn�li jednak upadku monarchii, obawiali si�, �e jej koniec umocni jeszcze bardziej Niemcy i mo�e zagrozi� aneksj� Czech przez pa�stwo niemieckie, cho�by nawet pokonane, ale jednolite narodowo i gro�ne przez ogrom i dynamizm niemieckiego �ywio�u ludno�ciowego. Natomiast uniezale�nienie kraj�w Korony �w. Wac�awa polityka czeska kojarzy�a z nadziej� wyparcia lub ograniczenia roli mniejszo�ci niemieckiej, tak jak to sta�o si� na W�grzech po ugodzie austro�w�gierskiej.Og�lnie rzecz bior�c stosunki polityczne pomi�dzy Czechami, a rz�dem wiede�skim by�y tradycyjnie z�e. W ci�gu d�ugotrwa�ych rz�d�w cesarza Franciszka J�zefa I nigdy nie uda�o si� zaspokoi� ��da� czeskich i rozwi�za� problemu czeskiego w zgodzie z postulatami tej narodowo i ekonomicznie bardzo aktywnej mniejszo�ci. Czesi czuli si� pokrzywdzeni dualistycznym rozwi�zaniem kwestii w�gierskiej; jeszcze w 1865 roku Franti�ek Palacky, wybitny historyk czeski i dzia�acz narodowy, zwraca� uwag�, �e utworzenie dualizmu b�dzie otwarciem szans dla idei panslawistycznych w Czechach, co doprowadzi Austri� do katastrofy, o kt�rej my�la� �z prawdziwym �alem, ale bez boja�ni�, bo S�owianie byli przed Austri� i b�d� po niej. Nie mogli te� zaakceptowa� projekt�w ugody czesko�niemieckiej premiera Taaffego, bowiem obawiali si�, i� wyodr�bnienie okr�g�w czysto niemieckich od czeskich umocni �ywio� niemiecki w ziemiach podsudeckich oraz na �l�sku i Morawach, gdzie szybko rozwija� si� przemys� i dok�d �ci�ga� robotniczy i ch�opski element czeski w poszukiwaniu pracy. Uznanie administracyjnej i kulturalnej supremacji Niemc�w oznacza�oby skazanie Czech�w na wynarodowienie oraz likwidacj� szans na czechizacj� miast i rejon�w przemys�owych. M�odoczeska polityka narodowa nastawiona by�a na kompromis, ale pojmowa�a go jako wykorzystywanie ka�dej okazji dla uzyskania w�asnych korzy�ci. Budzi�o to z kolei nieufno�� Niemc�w, po�r�d kt�rych ros�a fala skrajnego nacjonalizmu; Niemcy austriaccy ��dali bardziej �cis�ego zwi�zku z cesarstwem niemieckim oraz takich zmian administracyjnych, kt�re uprzywilejowa�yby Niemc�w mieszkaj�cych w Przedlitawii. Odpowiedzi� by�a reakcja nacjonalizmu czeskiego, kt�ry w 1897 uzyska� w�asn� reprezentacj� polityczn� w postaci partii narodowo � socjalistycznej. Narodowe postulaty czeskie wspiera�y r�wnie� inne partie mieszcza�skie, m.in. agrary�ci, skupiaj�cy zamo�nych ch�op�w oraz partia chrze�cija�sko�robotnicza. W rzeczy samej sprawy narodowe by�y r�wnie� najwa�niejsze dla socjaldemokrat�w, po�r�d kt�rych coraz silniejszy, dominuj�cy z czasem wp�yw mieli uzyska� zwolennicy reformistycznej koncepcji Toma�a G. Masaryka, t�umi�cy klasowe ruchy czeskiego proletariatu oraz pot�guj�cy dezorientacj� w �wiadomo�ci czeskiej klasy robotniczej.Wojn� rozpocz�a Austria niepomy�lnie. Nie powiod�a si� idea upokorzenia Serbii w odwet za zamach na Ferdynanda w Sarajewie; dwie o... [ Pobierz całość w formacie PDF ]